Katja Urban: schrijven en leven

Schrijfster, biografe, schrijfcoach, schrijfdocente en verhalenvertelster



vrijdag 7 juni 2013

Mami Wata vertelvoorstelling



Uit mijn vertelvoorstelling Mami Wata komende zondag & 22 juni:

"Die nacht stormde het. De golven leken huizen hoog en denderden op het strand. Afiba woonde in een vissersdorpje in Afrika in een huisje aan het strand en hij luisterde naar het gedreun van de golven.

En ’s morgens kwamen de vrouwen uit het dorp naar Afiba’s huisje. Het enorme, ijzeren schip van Afiba’s papa, van Baba, was leeg op een zandbank gezien. Zonder Baba. Gelijk zeiden de vrouwen tegen zijn mama dat Baba wel zou zijn meegenomen door Mami Wata, de koningin van de zee. Mami Wata zou heel erg mooi zijn, goed voor het water en haar vissen zorgen, maar heel streng zijn voor wie niet deed wat zij wilde. De vrouwen vertelden dat Mami Wata al veel zeemannen voor altijd had mee genomen naar haar paleis op de zeebodem. Kleine Afiba rende weg, wilde dat gepraat niet meer horen.

(...)

En toch … leken de golven hem de laatste tijd iets te willen vertellen. Afiba luisterde. Zou Mami Wata echt boos op Baba zijn, omdat die met zijn nieuwe boot zoveel van haar vissen had gevangen? Zou Afiba de gevangen vissen weer terug in het water gooien? Maar wat had Mami Wata aan dode vissen? Weer luisterde hij naar de golven. En langzaam begon Afiba te begrijpen wat de golven bedoelden. Hij moest zélf naar Mami Wata toe. Hij moest haar gaan vragen om Baba vrij te laten als ie beloofde weer met zijn oude bootje net genoeg vissen te vangen voor de familie. En Afiba zou aanbieden om voor de vissen te zorgen. Dan zou Mami Wata Baba vast wel laten gaan! Voorzichtig sprong hij van het bootje."

Hoe gaat dat aflopen? Kom het beluisteren en beleven aanstaande zondag 9 juni bij KinderCasla.
Kun je niet? Herkansing tijdens het Midzomerfeest op 22 juni.

Terwijl ik het verhaal vertel, dansen en spelen de kinderen van Stichting de Vrolijkheid het verhaal onder leiding van choreografe en dansdocente Lenneke Bisschop en verschijnt Mami Wata in levende lijve: imposant op stelten in haar prachtige gewaad (gemaakt door de naaivrijwilligers van de Vrolijkheid onder leiding van de Almeerse textielkunstenaresse Bertina Slettenhaar).

Komt het zien!

vrijdag 1 maart 2013

Thuis

Thuis? Wat is dat? In je eigen huis zijn? Of onder geliefden zijn? Of nog anders: kunnen doen wat je wilt? En als je nou je huis en thuisland moet verlaten? Wanneer voel je je dan nog thuis?

Daar sprak ik over met verschillende jonge vluchtelingen. Ze gaven prachtige antwoorden: in kleuren, in beelden, in geluiden, in gedichten. En ze vertelden over de reis die ze moesten maken op zoek naar een nieuw thuis. Over de elementen die ze moesten trotseren: het vuur van verlangen naar hen die ze achterlieten, de stenen die ze op hun weg vonden, het water dat troostte of dreigde of voortstuwde, op zoek naar hun natuur om te kunnen groeien, op zoek naar nieuwe warmte. Hun verhalen, hun foto’s en hun kunstwerken hangen vanaf zondag in Casla.

Daar mag ik bij de opening zondag ook het symbolische verhaal vertellen over de Sneeuwkoningin, het sprookje van Hans Christiaan Andersen, over de ijzige kracht van de ratio, die mensen meevoert van het haardvuur van hun thuis naar haar prachtige, doch ijzige paleis. Alleen het vuur van de liefde van geliefden kan ze nog redden.

Natuurlijk ga ik daar niet met een sprookjesboek op schoot zitten voorlezen. Nee, ik blijf in de dramatiek van die jonge kunstenaars. Ik vertel het verhaal vanuit het perspectief van het jongetje, meegevoerd door de Sneeuwkoningin, en het meisje dat haar vriendje komt redden. Als ware zij ook vluchtelingen die hun verhaal vertellen.

Want elke steen heeft een verhaal. Een verhaal over vuur, aarde, mineralen, water en natuur. Hoe ziet uw steen eruit?
Wees welkom om het te ontdekken aan de hand van andere verhalen: Thuisland, 3 Maart 2013 15:00 uur, Weerwaterplein 1, Almere.

vrijdag 23 november 2012

De zin van schrijven (of: Lieve Henk)

Een LV INOG-bericht tref ik vanochtend in mijn Inbox, een bericht van Indischen die zijn opgegroeid bij ouders die de Tweede Wereldoorlog in Nederlands Indië meemaakten en die daar nog dagelijks de gevolgen van voelen. Er was een tijd dat ik kind aan huis was bij de vereniging en zelfs dat ik er in het bestuur zat. Omdat we elkaar met een half woord begrepen, lief en leed deelden en elkaar hielpen en ondersteunden, was de onderlinge verbondenheid diep. Ook nu nog, hoewel ik er al jaren niet meer kom. Mijn eigen verwerkingsproces is goeddeels afgerond (voor zover dat ooit kan) en mijn leven is verder gegaan naar andere mooie en moeilijke dingen.

Dus een bericht van de INOG trekt meteen mijn aandacht: waarom schrijven ze oud-leden aan? Henk Garenstroom blijkt overleden, verongelukt op zijn geliefde Bali, met een stompzinnige scooter. Direct zie ik het warme, stralende gezicht voor me van de man die mij als penningmeester opvolgde. Een man die altijd klaar stond voor de vereniging, voor elke INOG’er die in de knoop zat en indertijd dus ook voor mij. Met zijn beeld is het beeld verbonden van Barry, zijn partner, ook een hartstochtelijk verenigingsman. Kerel, kerel, wat zal je het moeilijk hebben en nog krijgen. Ik hoop dat je je realiseert dat je een hele vereniging hebt om er voor je te zijn, ook al zul je toch je eigen proces door moeten.

Lang twijfel ik of ik moet toegeven aan mijn behoefte over Henk te schrijven en publiceren. Moet ik dat niet eerst overleggen met Barry? Maar hij zit nog ver weg in Bali en heeft echt wel wat anders aan zijn hoofd. Of zou het hem juist steunen? Maar alle aandacht komt hem nu toe en niet mijn stompzinnige schrijfbehoefte, ik heb het recht niet om aandacht naar me toe te trekken nu.

Ik bel een mede-oud-lid om even op verhaal te komen en schiet gelijk vol tranen. Maar praten lucht op. Vervolgens probeer ik me weer op mijn werk te concentreren. Ik beantwoord een bericht van een potentiële klant en werk vervolgens verder aan mijn handleiding voor hoe je nu een prachtig verhaal kunt schrijven. Ik wilde er ook iets over bloggen, maar voel dat ik alleen maar over Henk zou kunnen bloggen. Dus toch maar de handleiding. Het kost moeite, maar het gaat.

Ik werk mijn visie op het boek verder uit: het mag geen saai stappenplan worden, maar ik wil er een inspirerende reis met een voortdenderende trein van maken , vol tot de verbeelding sprekende voorbeelden en creatieve, handige oefeningen. Als je alle oefeningen maakt, eindig je met een prachtig verhaal, zo heb ik bedacht. Eigenlijk staat het boek inhoudelijk al in de grondverf en sla ik nu alleen nog maar wat vakliteratuur erop na om te zien of ik niks ben vergeten. Daarna nog de grote redactieslag.

Vandaag lees ik "Het geheim van de schrijver" van Renate Dorrestein. Ze vertelt hoe de ziekte en dood van een vriendin haar werk als schrijfster op zijn kop heeft gezet. Over hoe haar vriendin vraagt wat zij nu aan al die verzonnen verhalen van Renate hebben. Renate besluit radicaal om geen fictie meer te schrijven. Totdat het dochtertje van haar vriendin een boekje krijgt, getiteld "Derk Das blijft altijd bij ons". Het is een verhaal over een Das die dood gaat tot groot verdriet van de andere bosdieren. Het meisje leert eruit “dat de dood óók een verlossing kan zijn…, dat verdriet minder scherp wordt wanneer je het deelt en dat onze overledenen voortleven in onze herinneringen.” Meteen gaat Renate weer fictie schrijven.

Meteen gaat Katja weer bloggen. Ik zie Henk weer vol aandacht naar ons luisteren, vol zorg de catering verzorgen tijdens onze bijeenkomsten. Henk, nooit zal ik jouw oprechte toewijding aan ons vergeten, je leeft voort in onze herinneringen. Lieve Barry, schroom niet om je verdriet met ons te delen. We zijn er graag voor je.

Zo moge het zijn.

vrijdag 12 oktober 2012

Symboliek in je levensverhaal

Prachtige Verhalen Schrijven moet het boek gaan heten waar ik momenteel voor een uitgever aan schrijf als ik even geen werk van klanten heb. Vandaag schrijf ik daarin over de prachtige werking van symbolen in je verhaal. Maar al schrijvend, vraag ik me ineens af in hoeverre dat ook van toepassing is op een levensverhaal. Want dat gaat over de werkelijkheid zoals jij dat hebt ervaren. Daar kun je niet even een paar leuke symbolen bij verzinnen die er in het echt helemaal niet waren.

Toch ben ik tal van voorbeelden tegengekomen in mijn praktijk als scrhijfcoach van (auto)biografen waarin dat op een hele mooie manier toch is gelukt. Stel je voor dat je steeds per vliegtuig van land naar land bent verhuisd en in elk land een levensfase hebt doorgemaakt (in Zwitserland geboren, in de VS gestudeerd, in Nederland gewerkt, in Duitsland je gezin gesticht), dan is een vliegtuig een prachtig symbool voor jouw levensverhaal. Mensen uit Indië hebben dat bijvoorbeeld met de oude mailschepen, waarmee ze van en naar Indië en Nieuw-Guinea voeren. Afbeeldingen van die schepen zijn voor hen dan ook populaire plaatjes voor op de omslag. Ook kun je belangrijke gebeurtenissen markeren met gedachteflarden aan andere symbolen uit de lucht- of zeevaart. Vertellen dat je vader niet zozeer de krant zat te lezen als je thuiskwam, maar dat je op de achterkant van die krant een foto van een vliegtuigwiel of scheepsanker zag, waar je verlangend naar keek, omdat je wegwilde uit een benauwende situatie. Of je laat je moeder geen boodschappenlijstje op de achterkant van een enveloppe schrijven, maar op de achterkant van een vliegtuigticket, als symbool voor dat jouw fijne, bekende leventje in dat andere land nu wordt gebruikt als boodschappenbriefje.

Ik had ook een klant die haar levensfasen typeerde in kleuren: groen voor haar idyllische jeugd op een boerderij, zwart voor de oorlogsjaren, rood voor haar turbulente tienerjaren in de voor haar verstikkende jaren ’50, etc. Dan kun je natuurlijk je hoofdstuktitels de namen van kleuren geven, maar je kunt het ook subtieler doen. Bijvoorbeeld door te vertellen dat je tijdens cruciale momenten kleren droeg in die kleur of dat dingen met die kleur je toen juist opvielen of nog anders.

Maar waarom zou je dat eigenlijk doen, symbolen gebruiken? Wel, het is een van de vele manieren om verdieping te geven aan je verhaal. Om jouw verhaal meer literair te laten zijn dan een standaard ervaringsverhaal zoals er zoveel zijn. Om ervoor te zorgen dat jouw verhaal vastplakt op het netvlies van je lezers, want beelden blijven nu eenmaal beter ‘hangen’ dan tekst.

Moet je dan je levensverhaal volstoppen met allemaal symbolen? Nee. Een verhaal moet zonder die symbolen ook op zichzelf al kunnen boeien. En zeker in het begin van je verhaal, adviseer ik altijd om ze terughoudend en alleen wat verdekt te gebruiken, omdat je verhaal anders naar melodrama gaat neigen. Je hoeft ook niet uit te leggen wat die symbolen betekenen in je verhaal; laat de interpretatie vooral over aan de lezer: show, don’t tell! Tegen de tijd dat je verhaal aankomt bij de climax, bij de gebeurtenissen die jou werkelijk hebben gevormd tot de mens die je vandaag bent, kun je ze uiteraard veel opvallender gebruiken; echt ‘in the spotlight’ zetten. Bijvoorbeeld door niet te vertellen dat je vader voorgoed uit je leven verdween en daarmee jouw mogelijkheid om je ‘vliegend’ in plaats van kruipend te ontwikkelen in het leven ook verdween. Maar bijvoorbeeld door te vertellen dat terwijl zijn vliegtuig uit zicht verdween, jij ontdekte dat je schoen kapot was terwijl je te voet naar huis moest of de bus miste of nog anders. Daarmee omzeil je gelijk het melodrama van te moeten melden hoe vleugellam je je voelde; het symbool zegt de lezer al genoeg over jouw emoties. Show, do’nt tell.

woensdag 20 juni 2012

Midzomers priesteres in multicultureel Almere

Ineens vibreert de inspiratie om zelf een fictieverhaal te schrijven en ten tonele te voeren, weer door elke cel van mijn zijn. Het Almeers Midzomerfeest vroeg om een verhalenverteller en ik begon te lezen over zonnewendes, natuurgoden, druïden, priesteressen, heksen, ceremonies, onverdraagzame christenen en Sint Jansfeesten. Een nieuwe wereld duizelde om me heen. Hoewel ik me had voorgenomen om lekker gemakkelijk een bestaand verhaal te vertellen, regen zich al lezend allerlei verhaallijnen aaneen. Dan maar alles opschrijven en zo ontstond vanzelf een begin van een verhaal.

Een jonge vrouw wordt heen en weer wordt geslingerd tussen al die midzomerse elementen. In de hoop op verlossing besluit ze tot een dramatische daad tijdens de midzomerceremonie van druïden en priesteressen op hun heilige eiland. Maar welke? En hoe reageren die andere figuren daarop, haar christelijke familie, haar man, haar bij de priesteressen achtergelaten buitenechtelijke kind, de hogepriesteres?

Welk einde zou ik eraan vlechten? Ik ging te rade bij mijn collegavertelster Hanna Sijmons, die op het eilandje Utopia tijdens hetzelfde Midzomerfeest ook een verhaal zal vertellen. We bedachten dat mijn publiek met mijn hoofdpersoon meemoet op de boot om op het eiland Utopia in het Almeerse Weerwater het vervolg te horen van 'hogepriesteres' Hanna. Hoe wonderwel bleek haar verhaal aan te sluiten op mijn begin vol intriges! En terwijl zij dat aan ‘mijn’ publiek vertelt, begin ik op het Lumièrestrand opnieuw met een volgende groep luisteraars…

Maar gisteravond ontmoette ik de organisatoren en de andere activiteitenleiders. Met de wereld der druïden nog in mijn vezels, plonsde ik in een echt Almeers multicultureel, multidisciplinair gezelschap van enthousiastelingen. Ze gaan allemaal vanuit hun eigen cultuur invulling geven aan de Midzomerviering: kinderverhalenvertellers uit Suriname, artistieke zandsculpturen, strandvoetbal, communitydance, brassband, knutselworkshop om het eiland te versieren, heksensoep in een heksenketel maken, er gaat zaterdag echt van alles gebeuren, ontdekte ik.

Misschien nog het meest eigentijdse of van alle tijden: elke bezoeker neemt zelf eten mee om rond 18:00 uur zelf op de aanwezige bbq te leggen en met zijn eigen, ook zelf meegenomen drinken te picknicken op zijn eigen, zelf meegenomen handdoek of matje.

Mijn eerste gedachte gisteravond: wat weten deze mensen nu over het Midzomer van druïden en hun strijd erover met de christenen en wat hebben hun activiteiten daarmee te maken? Tweede gedachte: FOUTE 1e gedachte! Vervangen door: geweldig hoeveel culturen over de hele wereld de Midzomerviering kennen en anders invullen! Hier past mijn verhaal naadloos tussen; het zal een van de vele kleuren worden die Midzomer zaterdag rijk zal zijn.

Zo moge het zijn.

Zaterdagavond 23 juni op het Lumièrestrand in Filmwijk (en op het eilandje Utopia):
Middagprogramma (met ook veel kinderactiviteiten) vanaf 16.00 uur
BBQ/picknick (zelf eten/drinken meenemen!) vanaf 18.00 uur
Avondprogramma vanaf 20.00 uur
Komt allen!


woensdag 6 juni 2012

Het levensverhaal van je kind

Je schrijft met veel energie je levensverhaal om na te laten aan je (klein)kinderen. Maar veel van je jongste kinderjaren weet je niet meer en je ouders kun je het niet meer vragen. Je bedenkt hoe mooi het zou zijn als je jouw kinderen die herinneringen aan hun jongste jaren wel zou kunnen meegeven. Herkenbaar? Begin dan nu met opschrijven, gewoon af en toe een herinnering. Voorbeeldje?

Uit het aantekeningenboekje dat ik bijhoud voor mijn zoontje (bijna vier):

3 juni 2012 Vriendjes maken
We sloten een deal: ’s morgens samen naar de kerk en ’s middags samen naar de binnenspeeltuin. Je kerkvriendje kon niet mee naar de speeltuin, dus moest je daar zelf speelkameraadjes zoeken. Om dat gemakkelijker te maken, blijf ik expres bij de papa’s en mama’s aan een tafeltje zitten en zeg dat je lekker met de andere kindjes moet gaan spelen. Eerst speel je vol plezier 'veilig' alleen: je klimt, glijdt en ploft in de ballenbak en op het springkussen.

Dan vind je dat alleen toch maar alleen is en probeer je contact te maken met twee grotere jongens. Je gooit ballen over ze heen en dat vinden ze niet leuk. Ze gooien ballen terug en duwen je om. Je roept dat je ‘jouw politie gaat bellen’, maar daar zijn ze niet van onder de indruk. Uiteindelijk springen ze je op je nek en dan roep ik toch maar dat het zo wel genoeg is. Je vlucht in mijn armen en ik geef je wat te drinken. Als je wat bedaard bent, leg ik uit dat gooien met dingen misschien niet de beste manier is om te zeggen dat je wilt samen spelen. Misschien beter samen klimmen of springen of zo.

Even later probeer je samen met een meisje samen te glijden en een wedstrijdje te rennen naar het springkussen, maar zodra haar papa mee wil spelen, kijkt ze je niet meer aan. Dan zie je een jongetje zachte blokken opstapelen voor het einde van de glijbaan. Je draagt er nog een aan en samen bouwen jullie verder, om ten slotte de boel schaterlachend omver de glijden. Daarna vangen jullie fantasieboeven, springen de paddenstoelen op het springkussen omver en rennen achter elkaar aan. Samen durf je ook weer naar het gedeelte waar die grote jongens spelen.
Yeah! Goed gedaan!