De zin van schrijven (of: Lieve Henk)

Een LV INOG-bericht tref ik vanochtend in mijn Inbox, een bericht van Indischen die zijn opgegroeid bij ouders die de Tweede Wereldoorlog in Nederlands Indië meemaakten en die daar nog dagelijks de gevolgen van voelen. Er was een tijd dat ik kind aan huis was bij de vereniging en zelfs dat ik er in het bestuur zat. Omdat we elkaar met een half woord begrepen, lief en leed deelden en elkaar hielpen en ondersteunden, was de onderlinge verbondenheid diep. Ook nu nog, hoewel ik er al jaren niet meer kom. Mijn eigen verwerkingsproces is goeddeels afgerond (voor zover dat ooit kan) en mijn leven is verder gegaan naar andere mooie en moeilijke dingen.

Dus een bericht van de INOG trekt meteen mijn aandacht: waarom schrijven ze oud-leden aan? Henk Garenstroom blijkt overleden, verongelukt op zijn geliefde Bali, met een stompzinnige scooter. Direct zie ik het warme, stralende gezicht voor me van de man die mij als penningmeester opvolgde. Een man die altijd klaar stond voor de vereniging, voor elke INOG’er die in de knoop zat en indertijd dus ook voor mij. Met zijn beeld is het beeld verbonden van Barry, zijn partner, ook een hartstochtelijk verenigingsman. Kerel, kerel, wat zal je het moeilijk hebben en nog krijgen. Ik hoop dat je je realiseert dat je een hele vereniging hebt om er voor je te zijn, ook al zul je toch je eigen proces door moeten.

Lang twijfel ik of ik moet toegeven aan mijn behoefte over Henk te schrijven en publiceren. Moet ik dat niet eerst overleggen met Barry? Maar hij zit nog ver weg in Bali en heeft echt wel wat anders aan zijn hoofd. Of zou het hem juist steunen? Maar alle aandacht komt hem nu toe en niet mijn stompzinnige schrijfbehoefte, ik heb het recht niet om aandacht naar me toe te trekken nu.

Ik bel een mede-oud-lid om even op verhaal te komen en schiet gelijk vol tranen. Maar praten lucht op. Vervolgens probeer ik me weer op mijn werk te concentreren. Ik beantwoord een bericht van een potentiële klant en werk vervolgens verder aan mijn handleiding voor hoe je nu een prachtig verhaal kunt schrijven. Ik wilde er ook iets over bloggen, maar voel dat ik alleen maar over Henk zou kunnen bloggen. Dus toch maar de handleiding. Het kost moeite, maar het gaat.

Ik werk mijn visie op het boek verder uit: het mag geen saai stappenplan worden, maar ik wil er een inspirerende reis met een voortdenderende trein van maken , vol tot de verbeelding sprekende voorbeelden en creatieve, handige oefeningen. Als je alle oefeningen maakt, eindig je met een prachtig verhaal, zo heb ik bedacht. Eigenlijk staat het boek inhoudelijk al in de grondverf en sla ik nu alleen nog maar wat vakliteratuur erop na om te zien of ik niks ben vergeten. Daarna nog de grote redactieslag.

Vandaag lees ik "Het geheim van de schrijver" van Renate Dorrestein. Ze vertelt hoe de ziekte en dood van een vriendin haar werk als schrijfster op zijn kop heeft gezet. Over hoe haar vriendin vraagt wat zij nu aan al die verzonnen verhalen van Renate hebben. Renate besluit radicaal om geen fictie meer te schrijven. Totdat het dochtertje van haar vriendin een boekje krijgt, getiteld "Derk Das blijft altijd bij ons". Het is een verhaal over een Das die dood gaat tot groot verdriet van de andere bosdieren. Het meisje leert eruit “dat de dood óók een verlossing kan zijn…, dat verdriet minder scherp wordt wanneer je het deelt en dat onze overledenen voortleven in onze herinneringen.” Meteen gaat Renate weer fictie schrijven.

Meteen gaat Katja weer bloggen. Ik zie Henk weer vol aandacht naar ons luisteren, vol zorg de catering verzorgen tijdens onze bijeenkomsten. Henk, nooit zal ik jouw oprechte toewijding aan ons vergeten, je leeft voort in onze herinneringen. Lieve Barry, schroom niet om je verdriet met ons te delen. We zijn er graag voor je.

Zo moge het zijn.

Symboliek in je levensverhaal

Prachtige Verhalen Schrijven moet het boek gaan heten waar ik momenteel voor een uitgever aan schrijf als ik even geen werk van klanten heb. Vandaag schrijf ik daarin over de prachtige werking van symbolen in je verhaal. Maar al schrijvend, vraag ik me ineens af in hoeverre dat ook van toepassing is op een levensverhaal. Want dat gaat over de werkelijkheid zoals jij dat hebt ervaren. Daar kun je niet even een paar leuke symbolen bij verzinnen die er in het echt helemaal niet waren.

Toch ben ik tal van voorbeelden tegengekomen in mijn praktijk als scrhijfcoach van (auto)biografen waarin dat op een hele mooie manier toch is gelukt. Stel je voor dat je steeds per vliegtuig van land naar land bent verhuisd en in elk land een levensfase hebt doorgemaakt (in Zwitserland geboren, in de VS gestudeerd, in Nederland gewerkt, in Duitsland je gezin gesticht), dan is een vliegtuig een prachtig symbool voor jouw levensverhaal. Mensen uit Indië hebben dat bijvoorbeeld met de oude mailschepen, waarmee ze van en naar Indië en Nieuw-Guinea voeren. Afbeeldingen van die schepen zijn voor hen dan ook populaire plaatjes voor op de omslag. Ook kun je belangrijke gebeurtenissen markeren met gedachteflarden aan andere symbolen uit de lucht- of zeevaart. Vertellen dat je vader niet zozeer de krant zat te lezen als je thuiskwam, maar dat je op de achterkant van die krant een foto van een vliegtuigwiel of scheepsanker zag, waar je verlangend naar keek, omdat je wegwilde uit een benauwende situatie. Of je laat je moeder geen boodschappenlijstje op de achterkant van een enveloppe schrijven, maar op de achterkant van een vliegtuigticket, als symbool voor dat jouw fijne, bekende leventje in dat andere land nu wordt gebruikt als boodschappenbriefje.

Ik had ook een klant die haar levensfasen typeerde in kleuren: groen voor haar idyllische jeugd op een boerderij, zwart voor de oorlogsjaren, rood voor haar turbulente tienerjaren in de voor haar verstikkende jaren ’50, etc. Dan kun je natuurlijk je hoofdstuktitels de namen van kleuren geven, maar je kunt het ook subtieler doen. Bijvoorbeeld door te vertellen dat je tijdens cruciale momenten kleren droeg in die kleur of dat dingen met die kleur je toen juist opvielen of nog anders.

Maar waarom zou je dat eigenlijk doen, symbolen gebruiken? Wel, het is een van de vele manieren om verdieping te geven aan je verhaal. Om jouw verhaal meer literair te laten zijn dan een standaard ervaringsverhaal zoals er zoveel zijn. Om ervoor te zorgen dat jouw verhaal vastplakt op het netvlies van je lezers, want beelden blijven nu eenmaal beter ‘hangen’ dan tekst.

Moet je dan je levensverhaal volstoppen met allemaal symbolen? Nee. Een verhaal moet zonder die symbolen ook op zichzelf al kunnen boeien. En zeker in het begin van je verhaal, adviseer ik altijd om ze terughoudend en alleen wat verdekt te gebruiken, omdat je verhaal anders naar melodrama gaat neigen. Je hoeft ook niet uit te leggen wat die symbolen betekenen in je verhaal; laat de interpretatie vooral over aan de lezer: show, don’t tell! Tegen de tijd dat je verhaal aankomt bij de climax, bij de gebeurtenissen die jou werkelijk hebben gevormd tot de mens die je vandaag bent, kun je ze uiteraard veel opvallender gebruiken; echt ‘in the spotlight’ zetten. Bijvoorbeeld door niet te vertellen dat je vader voorgoed uit je leven verdween en daarmee jouw mogelijkheid om je ‘vliegend’ in plaats van kruipend te ontwikkelen in het leven ook verdween. Maar bijvoorbeeld door te vertellen dat terwijl zijn vliegtuig uit zicht verdween, jij ontdekte dat je schoen kapot was terwijl je te voet naar huis moest of de bus miste of nog anders. Daarmee omzeil je gelijk het melodrama van te moeten melden hoe vleugellam je je voelde; het symbool zegt de lezer al genoeg over jouw emoties. Show, do’nt tell.

Midzomers priesteres in multicultureel Almere

Ineens vibreert de inspiratie om zelf een fictieverhaal te schrijven en ten tonele te voeren, weer door elke cel van mijn zijn. Het Almeers Midzomerfeest vroeg om een verhalenverteller en ik begon te lezen over zonnewendes, natuurgoden, druïden, priesteressen, heksen, ceremonies, onverdraagzame christenen en Sint Jansfeesten. Een nieuwe wereld duizelde om me heen. Hoewel ik me had voorgenomen om lekker gemakkelijk een bestaand verhaal te vertellen, regen zich al lezend allerlei verhaallijnen aaneen. Dan maar alles opschrijven en zo ontstond vanzelf een begin van een verhaal.

Een jonge vrouw wordt heen en weer wordt geslingerd tussen al die midzomerse elementen. In de hoop op verlossing besluit ze tot een dramatische daad tijdens de midzomerceremonie van druïden en priesteressen op hun heilige eiland. Maar welke? En hoe reageren die andere figuren daarop, haar christelijke familie, haar man, haar bij de priesteressen achtergelaten buitenechtelijke kind, de hogepriesteres?

Welk einde zou ik eraan vlechten? Ik ging te rade bij mijn collegavertelster Hanna Sijmons, die op het eilandje Utopia tijdens hetzelfde Midzomerfeest ook een verhaal zal vertellen. We bedachten dat mijn publiek met mijn hoofdpersoon meemoet op de boot om op het eiland Utopia in het Almeerse Weerwater het vervolg te horen van 'hogepriesteres' Hanna. Hoe wonderwel bleek haar verhaal aan te sluiten op mijn begin vol intriges! En terwijl zij dat aan ‘mijn’ publiek vertelt, begin ik op het Lumièrestrand opnieuw met een volgende groep luisteraars…

Maar gisteravond ontmoette ik de organisatoren en de andere activiteitenleiders. Met de wereld der druïden nog in mijn vezels, plonsde ik in een echt Almeers multicultureel, multidisciplinair gezelschap van enthousiastelingen. Ze gaan allemaal vanuit hun eigen cultuur invulling geven aan de Midzomerviering: kinderverhalenvertellers uit Suriname, artistieke zandsculpturen, strandvoetbal, communitydance, brassband, knutselworkshop om het eiland te versieren, heksensoep in een heksenketel maken, er gaat zaterdag echt van alles gebeuren, ontdekte ik.

Misschien nog het meest eigentijdse of van alle tijden: elke bezoeker neemt zelf eten mee om rond 18:00 uur zelf op de aanwezige bbq te leggen en met zijn eigen, ook zelf meegenomen drinken te picknicken op zijn eigen, zelf meegenomen handdoek of matje.

Mijn eerste gedachte gisteravond: wat weten deze mensen nu over het Midzomer van druïden en hun strijd erover met de christenen en wat hebben hun activiteiten daarmee te maken? Tweede gedachte: FOUTE 1e gedachte! Vervangen door: geweldig hoeveel culturen over de hele wereld de Midzomerviering kennen en anders invullen! Hier past mijn verhaal naadloos tussen; het zal een van de vele kleuren worden die Midzomer zaterdag rijk zal zijn.

Zo moge het zijn.

Zaterdagavond 23 juni op het Lumièrestrand in Filmwijk (en op het eilandje Utopia):
Middagprogramma (met ook veel kinderactiviteiten) vanaf 16.00 uur
BBQ/picknick (zelf eten/drinken meenemen!) vanaf 18.00 uur
Avondprogramma vanaf 20.00 uur
Komt allen!

Huismoeders op leeftijd

Wedstrijdafstand 10 km voor de Marathon van Amersfoort eindelijk bereikt. 23 April, het kostte enige moeite, maar leverde geen problemen op. Nog zeven weken om dat tempo op te krikken, want van 1:06:00 zullen alleen de huismoeders op leeftijd juichen (of hoor ik daar al bij?). Toch voel ik me niet ontevreden. Liep ik in januari nog rondjes Beatrixpark van 3,5 km in een half uur, dan is mijn prestatie van vandaag toch een hele mooie. Ook zweette ik me een ongeluk in mijn oude studentenjoggingpak, dus dat ga ik volgende keer verruilen voor mijn nieuwe, strakke runnerssuit. Dan zie ik er eindelijk net zo uit als de hardlopers die ik tijdens mijn rondjes tegenkom en misschien zien ze wel niet dat mijn pakje gewoon een aanbiedinkje van de Gamma was.

En tjonge, wat smaakt zo’n verse, bruine boterham met een gebakken banaantje en een vers mok kruidenthee dan zalig. Ja, je denkt toch niet dat ik van die vieze energiedrankjes ga nemen, hè? Het leven is wel om van te genieten, hoor. Mijn lunchrondje Weerwater met extra lusje om het kasteel van Almere was überhaupt een minivakantietje, want de zon scheen en dan is het een prachtige route tussen water en riet met meeuwen, futen, meerkoeten, eenden en velden vol paardenbloemen, Vlaamse gaaien, merels, mussen, eksters enzomeer. Dankzij Google Maps uitgevogeld: precies 10 km door het groen zonder al te veel verkeer. Jammer dat de wedstrijdroute in Amersfoort straks door een stad vol mensen en beton gaat.

Zo. Boterhammetje op en nu weer aan de slag. Op mijn bureau ligt een klein stapeltje flyers en visitekaartjes van collegastandhouders van de 55+beurs in Hoogeveen. Aangezien het de eerste beursdag wat rustig was, hadden we alle tijd om te netwerken en moet ik dus nu die flyers en kaartjes napluizen op toezeggingen en invoeren in LinkedIn. Gelukkig was het zaterdag wat drukker en heb ik zelfs nog een leuke workshop gegeven over “Boeiend schrijven of vertellen over je leven”. Ik had mijn verhaal voorbereid met prezi, een absolute openbaring voor mij. Ik klikte een mindmap bij elkaar van mijn verhaal, tekende er een route doorheen en Prezi maakte er een prachtige presentatie van waar de logica van afspatte en die elke toeschouwer bijbleef. Want het beeld van zo’n mindmap onthoud je, een serie Powerpoint-sheets niet. Bovendien dwingt het mindmappen mij om mijn verhaal logisch, simpel en voor iedereen navolgbaar op te bouwen. Ook voor de huismoeders op leeftijd, want die waren er zaterdagmiddag in Hoogeveen. Plaatjes en kleurtjes erbij om het nog sprekender te maken en het regende complimenten. Nou ja, het verhaal dat ik er met een smeuiïg Indisch accent als voorbeeld bij vertelde over mijn pinnige Sumatraanse overgrootmoeder deed ook veel, maar toch.

Lang leve de huismoeders op leeftijd!

De autobiografie die een uitgever wil

Sommige debuutautobiografieschrijvers hebben de droom dat hun boek zal worden uitgegeven en beschikbaar komt voor een breed publiek. Als zo iemand zich tot mij wendt, citeer ik een uitgever van een grote uitgeverij, die ooit tijdens een workshop voor debutanten zei: “Wil ik een autobiografie uitgeven, dan moet ie met kop en schouders uitsteken boven de rest, dan moet het beduidend meer zijn dan een ervaringsverhaal.”

Hoe laat je je autobiografie meer zijn dan een ervaringsverhaal? Er zijn vele methoden, maar onlangs kwam een collegaschrijfcoach met een interessante schrijfoefening: herschrijf eens een sprookje vanuit het perspectief van ‘the bad guy’. Dus concreet: herschrijf bijvoorbeeld het sprookje van Hans en Grietje door de heks als ik-figuur op te voeren. Dat kun je ook toepassen in een autobiografie.

Wie dwarsboomde mijn dromen en ambities als kind, als adolescent, als yup? Vooral mijn eigen angst voor wat anderen wel niet van me zouden kunnen denken. Zou ik die angst kunnen opvoeren als een al dan niet menselijke personage die me steeds weer de verkeerde kant op stuurt? Totdat ik ‘m eindelijk overwin? En dan toch af en toe merk dat ie weer zijn kop om de hoek steekt?

Het hoeft ook geen ‘bad guy’ te zijn. Ik zou bijvoorbeeld ook mijn moeder in de ik-vorm kunnen laten vertellen hoe ze mij zag thuiskomen na mijn verblijf in de kibboets, waar ik ‘de liefde van mijn leven’ had ontmoet. Of hoe ze mij aan de telefoon hoorde vertellen over mijn besluit hem toch maar terug naar Israel te sturen, hoe ze mij aanried naar een goede therapeut te gaan of hoe ze de geboorte van mijn zoon (waar ze bij was) ervoer, etc. Op die manier vertel ik niet alleen mijn eigen verhaal, maar ook dat van mijn moeder en laat ik zo de parallellen en verschillen tussen twee generaties zien. Wat roepen mijn lotgevallen bij haar op aan eigen herinneringen, emoties en oordelen over hoe ik ermee omga? Het hoeft natuurlijk niet mijn complete levensverhaal te zijn, ik kan er ook voor kiezen om alleen de gebeurtenissen te vertellen die een bepaald thema raken.

Maar het kan ook nog creatiever: ik zou ook mijn teddybeer op mijn bed kunnen laten vertellen wat ik hem 's ochtends vertelde over mijn dromen van de nacht. Mijn dromen weerspiegelen namelijk altijd wat ik overdag heb meegemaakt. Soms is er wat fantasie nodig om ze te kunnen duiden, maar met name de emoties uit de droom en de emoties van de dag ervoor komen bijna altijd overeen. Ik zou een hele wijze beer kunnen opvoeren die een vaderlijk advies als commentaar op mijn dromen geeft of juist een hele domme of kinderlijke beer die weliswaar een domme of kinderlijke interpretatie geeft, maar die in de kern wel raakt waar het om gaat. Ik kan beer laten vertellen hoe ik hem heb vastgehouden of juist uit bed heb geschopt of laten vallen die nacht in relatie tot de droom. Ook heb ik de gewoonte om ’s avonds in bed in mijn dagboek even mijn slaap verstorende gedachten te noteren. Ik zou kunnen vertellen dat beer heeft zitten meelezen en wat ie daarvan dacht.

Je kunt het zo gek of zo intellectueel maken als je maar wilt: laat de encyclopedie in je boekenkast in de woonkamer maar commentaar geven op de tv-programma’s die je keek, op de mensen die je op bezoek had of op wat je verder in die woonkamer deed. Uiteraard met de nodige historische of psychologische encyclopedische kennis als achtergrond. Of laat je kamerplant commentaar geven op wat ie jou in de woonkamer zag doen vanuit een botanisch perspectief of nog anders.

Wie levert nog meer creatieve ideeën?

Loslaten en schrijven

Ik voel al langer behoefte aan meer innerlijke rust in mijn leven en ik weet hoe ik het moet doen: met ’s ochtends en ’s avonds een contemplatief moment. Om ’s morgens me even dankbaar te voelen voor een goede nachtrust, een paar keer diep in en uit te ademen om weer te voelen dat mijn lijf en geest weer wakker zijn, weer leven, de denkbeeldige energiestroom weer op gang te brengen en om mij te verheugen op de dingen van de nieuwe dag. Hoe wil ik ze aanpakken? Met welke energie? Blanco of juist voorbereid?

En ’s avonds wil ik de dag even overdenken: wat heb ik allemaal gedaan en meegemaakt? Wat ging minder? Hoe kan ik die dingen voortaan beter doen? Wat ging fijn en kan ik me dankbaar voor voelen? Welke mooie gedachte neem ik mee naar bed? Weer even diep ademhalen om alle stress en kopzorg los te laten. Noem het bidden, noem het meditatie, noem het de dageraad begroeten en de nacht verwelkomen, noem het loslaten of je hoofd leegmaken, de naam doet er niet zo toe. Of ik me op zo'n moment verbind met God of niet, doet aan het effect ook niets af. Of ik het alleen in gedachten doe of achter de computer ga zitten en het opschrijf, het hielp me altijd. En ik deed het altijd met mijn agenda ernaast, want ik kwam tijdens die momenten vaak op goede ideeën voor de nabije toekomst en die wilde ik na afloop even snel kunnen noteren. Anders ging ik de hele tijd erna me bang voelen dat ik ze vergat.

Uit de werkwoordsvormen kun je opmaken dat ik er ervaring mee heb. Ik heb het me vaker voorgenomen, soms ook een poosje gedaan en dan door gejaagdheid om al mijn voornemens gedaan te krijgen, weer ter zijde geschoven. Of geluisterd naar een andere smoes: 'Ach, ik hoef toch geen creatief werk te doen vanochtend, dus hoef ik mijn hoofd ook niet zo tot op de bodem te legen van alles waar ik mee bezig ben.' Nee, klopt, na zo'n contemplatief moment gaat creatief werk honderd maal beter en nee, ik hoef niet elke dag creatief schrijfwerk te doen. Maar loslaten is niet alleen daarvoor bedoeld. Het maakt ook dat ik me zoveel meer in balans voel, zoveel meer innerlijke rust heb. Of er nou zorgen spelen of niet. Het voelt als zorg dragen voor mezelf.

Ik denk dat ik er in mijn digitale agenda gewoon vijf minuten voor ga inplannen met een herinnering vlak voordat ik moet opstaan of slapen gaan. Dat leidt uiteraard wel weer tot ergernis bij mijn echtgenoot, want die wordt gek van al die alarmgeluidjes die ik steeds uit mijn mobieltje laat komen. Maar voor mij werkt het.

Zo moge het zijn.